چگونه مطالب بیشتری را از آنچه می­خوانیم به یاد بیاوریم

تنها حدود 5000 هزار سال پیش، مغز انسان با پیشرفت بزرگی روبرو شد: ساختن مدارهای عصبی که می­توانستند خراش­های روی لوح­های گلی و نمادهای موجود در نقاشی غارها را تفسیر کنند، و بدین ترتیب ظرفیت ارتباط صداهای زبان گفتاری با علائم انتزاعی و بصری که به آنها کلمات می­گوییم ارتقا پیدا کرد. به بیان دیگر، انسان توانست خواندن را بیاموزد.

عمل خواندن، سمفونی فعالیت مغز را فعال می­کند، یعنی نه تنها سیستم­های بینایی و شنوایی، که مدارهای عصبی را که منجر به ایجاد معنا، تحریک احساسات، و رمزگذاری حافظه می­شوند. وقتی شما می­خوانید، مغز شما خیلی بیشتر از درک ساده­ی کلماتی که پیش روی­تان قرار داد به انجام می­رساند: شما را قادر می­سازد با افرادی که هرگز ملاقات نکرده­اید همدلی کرده، با ایده­هایی که شما را به چالش کشیده و برای­تان الهام­بخش هستند درگیر شده، و دنیاهای دیگر را تصور کنید.

یعنی می­توانید آنچه را که می­خوانید به خاطر بسپارید.

وقتی دارید این مطلب را می­خوانید، درست همین الان، متوجه می­شوید که با حرکت چشمان شما روی کلمات، به سختی مفهوم آنها را درک می­کنید. ممکن است به انتهای همین پاراگراف برسید و متوجه شوید واقعاً نمی­توانید تمامی کلمات قبلی را در ذهن­تان بازیابی کنید.

اگر اینگونه باشد، چندان هم وضعیت بدی ندارید. در مقاله­ی پژوهشی که در سال 2012 زیمینگ لیو، استاد علوم اطلاعات در دانشگاه ایالتی سن خوزه که به مطالعه­ ی رفتار خواندن می­پردازد نوشته، اینگونه بیان شده که وقتی ما متنی دیجیتال را می­خوانیم، برخلاف کلماتی که روی کاغذ قرار دارند، تمایل بیشتری داریم از خواندن دقیق پرهیز کنیم. به گفته­ی ماریانا ولف نویسنده­ی کتاب پروست و ماهی مرکب:

داستان و علم خواندن مغز و همچنین کتاب خواننده به خانه باز می­گردد: خواندن مغز در دنیای دیجیتال، با توجه به اینکه صفحات نمایش حضوری روزافزون در زندگی ما پیدا کرده­اند، این نوع از جهش­های چشمی به هنجاری نوین در مطالعه مبدل شده ­اند.

براساس تحقیقات خانم ولف در زمینه ­ی عصب ­شناسی عمل خواندن، او فکر می­کند این شکل از خواندن سریع به تخریب یکی از مهم­ترین مزایای بزرگترین جهش تکاملی بشر – یعنی لذت – منجر می­شود. او همچنین توضیح می­دهد چرا بسیاری از مردم به دشواری آنچه را که چند لحظه پیش خوانده­اند به خاطر می­آورند.

به منظور درک این مسئله که چرا ما در اغلب موارد آنچه خوانده­ایم را از یاد می­بریم، بایستی بدانیم چه چیزی در ذهن خوانندگان سبب جلب توجه یا پرت شدن حواس­شان می­شود. کسانی که در خواندن تمرکز دارند، بصورت مداوم بین آنچه می­خوانند و آنچه از قبل می­دانند ارتباط برقرار کرده، و ارزیابی می­کنند چگونه این مطالب با تجربیات گذشته­شان مطابقت دارد. در ادامه سعی می­کنند تصمیم بگیرند آیا با آنچه که می­خوانند یا دیدگاه شخص دیگر موافقت دارند یا نه. خانم ولف می­گوید: «فرضیه­سازی­های زیادی در لوب فرانتال مغز رخ می­دهد: اوه، این درست است. این همان معنی را می­دهد. اوه، یک لحظه صبر کند، آیا این مسئله واقعاً درست است؟»

اما زمانی که افراد سعی می­کنند متن را سریع­تر بخوانند، و یا نیمی از تمرکز خود را بر کلماتی که مقابل­شان است قرار می­دهند، آنگاه دیگر نمی­توانند خود را در سطحی قرار دهند که امکان اینگونه تحلیل­های انتقادی وجود داشته باشد. بدین ترتیب دچار حواس پرتی و عجله شده و توانایی­شان در ایجاد ارتباطات مناسب برای تطابق آنچه می­خوانیم با اطلاعات قبلی کاهش می­یابد. خانم ولف می­گوید:

«بدین ترتیب شما صرفاً خاطره­ای از آن خواهید داشت. اما در سطحی عمیق­تر، زمان کافی برای تحکیم و تثبیت این مسئله – فرآیند عصبی رمزگذاری یک تجربه بعنوان حافظه – نخواهید داشت.»

اما این اتفاق همیشه هم بد نیست. گاهی فراموش کردن آنچه پیش روی ما قرار می­گیرد، برای عملکرد در دنیای پیچیده امری ضروری است. مونیکا روزنبرگ، عصب­شناس شناختی در دانشگاه شیکاگو در اینباره می­گوید: «اطلاعات زیادی در جهان وجود دارد که ما تمامی آنها را نمی­توانیم پردازش کنیم.» توجه ابزاری مهم برای فیلتر کردن این اطلاعات، و جداسازی مواردی است که در حافظه­ی ما قرار می­گیرند. ترفندی که به کار گرفته می­شود، به کار گرفتن همزمان توجه و حافظه در هنگام خواندن است که به ما امکان می­دهد مواردی را که می­خواهیم به یاد بیاوریم انتخاب کرده و همه چیزهای دیگر را نادیده بگیریم (یا فراموش کنیم).

روزنبرگ در آزمایشگاه خود، اهمیت توجه را در به یاد آوردن آنچه می­خوانیم مشاهده کرده است. بعنوان مثال، او در مطالعه­ای در سال 2018 دریافت وقتی از افراد خواسته می­شود نوشته­ای مربوط به تاریخ یونان را بخوانند، کسانی که الگوهای فعالیت مغزی آنان توجه و تمرکز بیشتری را نشان می­دهد، در به یاد آوردن آنچه که خوانده بودند بهتر عمل می­کنند.

دستاورد عملی این مسئله ساده است: اگر می­خواهید آنچه را که می­خوانید بهتر به خاطر بسپارید، پیش از شروع به مطالعه، تمامی تلاش خود را برای از بین بردن حواس پرتی به کار بگیرید. روزنبرگ می­گوید:

«من همیشه خودم را در حالی می­یابم که تلاش می­کنم مقاله­ای را بخوانم، اما سپس حواسم به ایمیلم، و یا دانشجویی که وارد شده و درباره­ی پروژه­ی پژوهشی­اش صحبت می­کند پرت می­شود، و آنگاه مقدار کمی از آنچه خوانده­ام را به یاد می­آورم.»

از نظر خانم ولف، دوری از حواس­پرتی به معنای آفلاین بودن، و دوری از ایمیل و سایر وسوسه­های اینترنت است. او می­گوید «اگر بخواهم نکته­ای را به خوانندگان بگویم این است که سعی کنند مطالب را از روی نسخه­های چاپی بخوانند، یعنی چیزی که نیازمند خواندن کندتر و عمیق­تر است، و این کار را صرفاً به مدت 20 دقیقه انجام دهند.» بویژه با خواسته­های همیشگی در زندگی مدرن، تلاش برای ایزوله شدن به مدت یک یا دو ساعت و تمرکز بر روی خواندن برای اغلب ما موضوعی غیرواقعی جلوه می­کند. به همین دلیل تمرکز کوتاه­مدت­تر، همانطور که خانم ولف می­گوید، در طول برنامه­ی شلوغ کاری و با توجه به مشغله­ی ذهنی فراوان، بهتر عمل خواهد کرد.

مطالعه­ی فعال – یادداشت برداری، طراحی، و صحبت با یک دوست درباره­ی متن – می­تواند به ارتباط ذهنی بین اطلاعاتی که در حال استفاده از آن هستید و آنچه از قبل می­دانید کمک شایانی کرده و میزان بازیابی اطلاعات را بیشتر کند. این مسئله به معنای هایلایت کردن، بازخوانی، یا بازنویسی هرآنچه می­خوانید به شکلی منفعل نیست، بلکه مفهوم آن تلاشی مؤثر در راستای مشارکت و متعهد بودن به متن خواهد بود: پیاده کردن کامل افکار، پرسش­ها و ارتباطات خود، چه به شکل حاشیه­نویسی و چه یادداشت برداری در جایی دیگر.

خانم ولف می­گوید، متأسفانه هیچ راه میانبری برای مطالعه در این سطح عمیق وجود ندارد. اما پاداش حاصله ارزش تلاش کردن را خواهد داشت. او با تمرینی که خود، به مدت 20 دقیقه در روز انجام داده موفق شده لذت غرق شدن در مطالعه را بدست آوردن – یعنی این احساس که در کتاب گم شده است.

او اضافه می­کند:

«خواننده­ی خوب، به جایی فراتر از دانش، احساسات و درک چشم­اندازها حرکت می­کند، یعنی به قلمرویی که دورترین افکار ما قادر به ایجاد آن هستند.»

هدف نهایی خواندن، نه به خاطر سپردن، بلکه تأمل و بینش کافی است.